شناسایی مبانی و اصول بازاریابی در اسلام

اسلام به عنوانِ آخرین دینِ الهی، روش جامع و برنامه ی کاملِ زندگانیِ بشر به سوی سعادت را ارائه داده است. نگرش کمالی انسان و تخصیصِ جایگاهِ اشرفِ مخلوقات، دیدگاهِ این دینِ الهی نسبت به انسان را تبیین می نماید. از آنجایی که مطلوب نهایی انسان قُرب الهی است، بنابراین، هرگونه عملکردی در راستای بندگی او، و از جمله فعالیت های سالم اقتصادی و بازاریابی، عبادت به شمار می آید. اسلام، تأکید دارد که رفتار اقتصادی انسان باید در چارچوب هنجارها و ارزش های اخلاقی و الگوهای رفتاری تعریف شود. لذا، دستیابی به دانش تجارت و بازار و آشنایی با آن از واجبات است. با توجه به اینکه بازاریابی و تجارت از جمله ارکانِ اساسیِ اقتصاد می باشند، لزوم توجه به ارزش های الهی در بازاریابی امری ضروری است. مسئله اصلی این پژوهش، بررسی و شناسایی مبانی بازاریابی از دیدگاه اسلام است. محقق بر این باور است که شناسایی دیدگاه اسلام در مورد بازاریابی از طریق مطالعه آیات قرآنی و روایات معتبر نقل شده از علمای اسلامی ، کمک شایانی در بهبود بهره وری فعالیت ها و فرآیندهای بازاریابی و تسهیل در رسیدن به هدف نهایی انسان (قرب الهی)می نماید. این پژوهش ، به عنوان پژوهشی بنیادی (پایه ای) در نظر گرفته شده و در چارچوب یک پژوهش اکتشافی اجرا شده است. روش های تحقیق کیفی (از جمله : مطالعه کتاب های مختلف و مقالات ، مصاحبه با علمای اسلامی و استفاده از چندین نرم افزار قرآنی) در فرآیند پژوهش بکارگرفته شده است. در ابتدا ، پس از مطالعه دقیق کتاب های مرجع (هم در بازاریابی و هم در اقتصاد اسلامی) ، فهرستی ازکلید واژه های مرتبط با موضوع تهیه شد. این کلیدواژه ها در پرسشنامه ای سازماندهی شده و در میان اساتید بازاریابی (که بازاریابی را در دانشگاه های مختلف دولتی و خصوصی در تهران تدریس می کنند) توزیع گردید. هدف از این پرسشنامه شامل دو بخش بود : 1) دسته بندی کلیدواژ ه های ارائه شده با توجه به میزان اهمیت آنها در بازاریابی و 2) درخواست از پاسخگویان برای اضافه کردن کلید واژه های جدیدی به فهرست مندرج در پرسشنامه به منظور حصول اطمینان از این که کلیدواژ ه ها به صورت کامل و دقیق تنظیم شده اند. پس از این که فهرست نهایی کلید واژه ها تکمیل گردید، مرحله جستجو در قرآن و کتاب های حدیث و مصاحبه با دانشمندان اسلامی آغاز گردید. نتیجه این مرحله از پژوهش، مجموعه ای جامع از آیات قرانی و احادیث نقل شده در کتابهای مختلف حدیث در مورد بازاریابی بود. آنگاه، مجموعه آیات و روایات گردآوری شده با توجه به مدل کاتلر(1383) طبقه بندی شد. در مرحله بعد، از آنجا که مجموعه گردآوری شده بسیار متنوع و پر حجم و نتیجه گیری از آن به راحتی مقدور نبود، به دو بخش تقسیم شد: بخش اصلی شامل آیات و روایاتی که مستند به مبانی تفکری اسلام بودند و بخش دوم شامل آیات و روایاتی که مستند به مبانی تاکتیکی اسلام بودند. در پایان تحقیق هم پس از تحلیل جامع اطلاعات گردآوری شده، تعریفی از بازاریابی از دیدگاه اسلام ارائه شده است.